*

JOVAN STEFANOVIĆ BALEVIĆ


Balević Stefanović, Jovan, pravnik, oficir, pisac (Pelev Brijeg, Bratonožići, 1728 — man. Sv. Nikola, Brčeli, Crmnica, 1773)
 
Kao dečak pao je u tursko ropstvo. Otkupio ga je sarajevski mitropolit i školovao u Sarajevu. Iz Sarajeva prešao je u Temišvar i 1745. kao pitomac tamošnjeg prezvitera Pantelejmona Stratimirovića otišao na studije u Hale i završio pravni fakultet (1750). U Haleu je 1752. štampao svoju akademsku disertaciju iz oblasti kanonskih prava i istorije crkve. To je bila prva filozofska disertacija kod Srba. Kao svršeni pravnik došao je u Karlovce i postao gradski sindik, potom ađutant graničarskog kapetana Gavrila Novakovića u Banatu pa ponovo, oko dve godine, karlovački sindik. Tada je stupio u vezu sa Rusima i pravio lažne pasoše za Srbe koji su, i pored zabrane, odlazili u Rusiju. Kada je to postalo opasno, otišao je u Beč ruskom poslaniku Hermanu Karlu Kajzerlingu koji ga je kao učenog čoveka i znalca latinskog i nemačkog (a navodno i ruskog, grčkog, vlaškog i jevrejskog jezika), kao i poznavaoca prava, filozofije, matematike, geologije, geodezije i astronomije, toplo preporučio carici Jelisaveti Petrovnoj. Primljen je u rusku službu 1757. kao kapetan husarskog puka u Beloj Slobodi, ali se uskoro vratio u Karlovce da bi prodao imovinu i da bi porodicu preveo u Rusiju, što je i ostvario početkom 1759. Posle raspuštanja svog husarskog puka prešao je na službu u Sumski, a potom u Harkovski husarski puk, gde je stigao do čina sekund-majora kojim je završio vojničku karijeru.
 
Poznat je samo njegov "kratki i objektivni opis sadašnjeg stanja Crne Gore" (Petrograd 1757) u 18 sažetih paragrafa, sastavljen na latinskom a preveden na ruski jezik, koji se smatra vrednim prilogom zbog geografskih i etnografskih podataka u njemu i opšte slike koja se u ruskoj diplomatiji na osnovu njega, i njemu sličnih memorijala, stvarala o Crnoj Gori i Crnogorcima.
 
Prema najnovijim istraživanjima istoričara dr Rastislava Petrovića, zagonetni crnogorski samozvanac Šćepan Mali — bio je, zapravo, Jovan Balević! Ubijen je 1773. u man. Sv. Nikole u Brčelima u Crmnici.


DELA: Dissertatio Philosophica de Propagatione Religionis armara, Halae MDCCLII... publice defendet respondes Boianus Ioannes Stephanowitz Baleowicz Bratonoszicia-Albanus philos. ac iurium cultor; Kratak i objektivan opis sadašnjeg stanja Crne Gore, u: Rastislav Petrović, Vladika Danilo i vladika Sava, Beograd 1997, 128—130, 213—216.

____________

LITERATURA: Mita Kostić, Srpska naselja u Rusiji: Nova Srbija i Slavenosrbija, Beograd 1923, 81—88; Izveštaj o doživljajima Simeona Stepanova Piščevića, ZMSKJ, knj. IX—X, 1962, 66—69, 77; Georgije Mihajlović, Srpska biobliografija XIX veka, Beograd 1964; Milorad Pavić, Istorija srpske književnosti baroknog doba XVII i XVIII veka, Beograd 1970; Borivoje Marinković, Vesti o Jovanu Stefanoviću Baloviću, ZMSI, sv. 1, 1975, 196—197; Miroslav Pantić, Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske od XVI do XVIII veka, Beograd 1990; Rastislav Petrović, Vladika Danilo i vladika Sava, Beograd 1997, 126—132; V. J. Kostjašov, Nova svedočenja o životu Jovana Balevića, ZMSI, sv. 57, 1997; Rastislav V. Petrović, Šćepan Mali, zagonetka je rešena, Beograd 2001.

Slavko Gavrilović
Odabrane biografije (tom I—IV) | Matica Srpska