sledeća tema »

[Angelina]

*

ALEKSIJE VEZILIĆ
(Novi Sad, 1753 — 1792)


Rođen 1753. u selu Keru, u Bačkoj, učio je "slovenske" škole u Novom Sadu i Segedinu, a latinski i nemački jezik u Pešti i Budimu. 1780. bio je na učiteljskom kursu kod školskog nadzornika Stefana Vujanovskog. 1782. bio je učitelj u Karlovcima 1785. slušao je prava u Beču.³⁶ Do 1788. bio je učitelj nemačkog i latinskog jezika u Karlovcima. Oko 1790. otišao je za inspektora pravoslavnih rumunskih škola u velikovaradskom distriktu. Sa namerom da se zakaluđeri ode u Frušku goru. Umro je 12. januara 1792. u Novom Sadu.

Na slovenskom jeziku napisao je praktičnu knjigu Kratkoje sočinjenije o privatnih i publičnih delah koja je izišla u Beču 1785 (drugo izdanje u Beču, 1792). To je veći broj obrazaca kako treba pisati javne isprave i akta i privatna pisma, uz koje je izišlo nekoliko zabavnih sastava. Jedna oda proslavlja cara Josifa II, koji "sueverstva mnoga... iztrebi iz ljudej".*

Glavno književno delo Vezilića jeste spev Kratkoe napisanie o spokojnoj žizni (Beč, 1788; drugo izdanje u Budimu 1813).³⁷ To je niz pobožno-poučnih razmiljanja o životu i ljudskim strastima, u drugom su delu prigodne i kitnjaste pohvale važnijim Srbima iz sviju staleža. Sve pesme iz prvog dela čine jednu moralnu celinu, u duhu antičkog stoicizma i hrišćanskog suzbijanja strasti. Hrišćansko nadahnuće je osnovno i glavno, ali obilato poduprto idejama i navodima iz klasičnih filozofa i pesnika. Na više mesta Vezilić izlaže moderne i prosvetiteljske misli, koje odaju suvremenika Josifa II i pristalicu Dositeja Obradovića. Pesnik jako napada narodne praznoverice i one koji svesno eksploatišu verska osećanja prostoga sveta. Vezilić je i dobar srpski rodoljub i visoko ceni sposobnosti srpskoga naroda u svim pravcima.

Njegova poezija sa čisto umetničkog gledišta nema vrednosti. Vezilić nema pesničkog nadahnuća, versifikacija mu je slaba i nerazvijena, jezik težak, nečist, često nesiguran. To je bio jedan obrazovan čovek koji je imao više lepih ideja i dobrih namera no književnog talenta. Ali njegov spev Kratkoe napisanie o spokojnoj žizni ima svoga istorijskoknjiževnog interesa: to je jedan od najranijih pokušaja srpske umetničke poezije, prva zbirka stihova u srpskoj književnosti. Njegova slaba versifikacija ipak je obilnija i raznovrsnija no kod njegovih prethodnika, i on je jedan on onih koji su položili osnove umetničkoj poeziji srpskoj. Klasičnim elementom, naročito svojim mitološkim rečnikom, on već predskazuje poeziju Lukijana Mušickog, koji ga je cenio, isto onako kao i Jovan St. Popović. 1847. Jovan Subotić ga je nazvao "otcem srbskog učenog stihotvorstva".

Jovan Skerlić
Istorija nove srpske književnosti

[Angelina]

*

ALEKSIJE VEZILIĆ


Jedan od prvih pjesnika srpskog klasicizma Aleksije Vezilić rođen je 1753. godine u Keru. Školovao se u Novom Sadu, u Pešti i Budimu, a poslije radio kao učitelj u Karlovcima i kao upravnik pravoslavnih rumunskih škola u velikovardarskom distriktu. Učio je djecu njemačkom i latinskom jeziku i osnovama pravoslavne vjere, boreći se protiv tamošnjeg jakog rimokatoličkog prozelitizma. Bavio se i književnim radom. Prva njegova knjiga Kratkoje sočinjenije o privatnih i publičnih delah napisana je uporedno na njemačkom i crkvenoslovenskom jeziku i sadrži obrasce za pisanje javnih akata, ugovora, priznanica, računa i sličnoga. Uz ovo djelo objavljeno je i jedanaest kratkih poučnih priča i tri ode: caru Josifu II , bačkom episkopu Josifu Šakabenti i Čistoj sovesti, za koju kaže — Oružje krepko, pravuju radost, /čelovjeku dajet čistaja sovjest. /Vozljubim dostojno sovjest neskvernu, /misl nezlobnu.

Aleksije Vezilić je tvorac i prve štampane zbirke stihova u srpskoj književnosti, objavljene pod nazivom Kratkoje napisnije o spokojnoj žizni (1788). Knjiga se sastoji iz dva dijela — u prvom dijelu su pjesme, a u drugom se sa kitnjastim pohvalama navode svi važniji Srbi tog vremena za koje je pisac znao: arhimandriti, oficiri, književnici i drugi, i na kraju su opisani srpski manastiri u Sremu, Slavoniji i Banatu. Pjesme su poučnog i moralnog karaktera, pa je u tom smislu upečatljiva jedanaesta glava O čarodestvej, gdje Vezilić ustaje protiv praznovjerica paganskog porijekla u narodu i moli Boga da one ustupe pjesto nauci i sveučilištima: Prizri na nas Gospodi s nebesnija visoti! /Stado prostodušnoje narod serbski prosveti /učilišta vozdvigni dolgoželajemaja, /naukama odoždi i vsja mjesta serbskaja, /da potekut potoci, žažduščiji napijut sja, /kog naroda slavnago da nauka slavit sja, /togda sujeverije pred toboju merzostno /iz stada izbranago istrebit sja konečno.

Pred svoju smrt, 1790. godine Aleksije Vezilić odlazi u manastir Rakovac, vjerovatno tamo prima monaški postrig, potom postaje i rakovački arhimandrit. Umro je 1792. godine u Novom Sadu.

Anja Jeftić

* * *

Kratkoje napisanije o spokojnoj žizni (1788) Aleksija Vezilića jeste prva zbirka lirike u srpskoj književnosti. Danas se ovi stihove tumače kao vid kritičkog prosvetiteljstva kojem uopšte ne smeta što je ispevan u dva klasična oblika, heksametru i safičkoj strofi, onim formama koje su posrbljene u svojoj morfologiji i koje su iznikle iz tradicije latinskog svetovnog pesništva. Vezilićeva skepsa, odlična baština Sterijinoj, izvorište je tražila u čuvenom jevanđeoskom: "A kakva je korist čoveku ako sav svet zadobije a duši svojoj naudi." Prosvetiteljski je, konačno, i njegov kritički način razmišljanja, sav u prostornim a ne vremenskim koordinatama.

Smeštajući prostor čovekovog života između dve neumitne tačke (rođenja i smrti), u želji za spokojnošću kao zadovoljstvom produžava ga cik-cak linijom između oponentnih parova vrlinâ i manâ. Na taj način stavljajući čoveka pred izazov slobode samoodlučivanja. Drukčije kazano i svesno hronološki obrnuto: pesnik se odlučio da ne pravi idejnu masku klasicizma, već da je ogoli u obličju ljudskog lica. Tako je izazvao ljudsko biće da se suprotstavi svojoj duhovnoj maloletnosti. Ne bi li i to moglo da bude obeležje prosvetiteljske poetike, one kritičkog oblika, dakle, živog prosedea nove tradicije?

Mirjana D. Stefanović

* * *

Moralizatorsko-didaktična literatura s kraja 18. i početka 19. veka u okviru je istih prosvetiteljskih ideala zagovarala dva različita odnosa prema emocijama. Uzak krug neostoički nastrojenih intelektualaca propagira uzdržanost i moralnu snagu, što podrazumeva kontrolu emocija, bez njihovog javnog iskazivanja.⁶⁰ Prvi spis takve vrste namenjen vaspitanju mladeži je Kratko spisanije o spokojnoj žizni Aleksija Vezilića.⁶¹ Taj pesnički zbornik je složenog sadržaja, ali njegov prvi deo sadrži pesme sa neostoičkim moralnim poukama o tome da kontrola slepih strasti i emocija vodi putem sticanja moralne i duhovne slobode. Vezilićeva neostoička socijalna pedagogija, naravno, ne negira emocije, nego ističe važnost njihove kontrole razumom. Razum vodi emocije na putu spokojnog života. ...

Miroslav Timotijević, Vaspitanje emocija i uobličavanje modernog građanskog identiteta kod Srba
Godišnjak za društvenu istoriju 1—3, 2005.
____________

⁶⁰ O oživljavanju neostoicizma, njegovom uticaju na uobličavanje javnog morala i značaju emocija u tim okvirima: B. Oestereich, Neostoicism and the Early Modern State, Cambridge University Presss 1982, 32.
⁶¹ A. Vezilić, Кратко списаније о спокојној жизни Beč, 1788, 1—143.