|
Angelina
|
 |
« poslato: Jun 20, 2011, 08:39:15 pm » |
|
**
REALIZAM
Istorijski gledano realizam se kao književni pravac javlja već negde oko treće desetine veka. Kao društvena i književna pojava on se vezuje za vidno jačanje jedne nove klase u društvu kao važnog istorijskog faktora koja istupa sa svojim interesima, pogledima, željama i koja, mnjajući društvenu strukturu, menja istovremeno i književna shvatanja i poglede, književnu tematiku, pristupanje toj tematici — prema tome, menja umetnički metod, pa i umetničke forme. Ta klasa je građanstvo u najširoj svojoj slojevitosti, koje je, uporedo sa bržim razvojem kapitalizma, sve snažnije prodiralo u društvenu stvarnost sa svojim interesima i uticajima, menjajući njenu sadržinu i njenu fizionomiju. Posledice tih promena dovode i do novih pogleda na svet i društvenu stvarnost, do novih pravaca: pozitivizma, determinizma, darvinizma, materijalizma i naučnog socijalizma.
Filozofsku osnovu realizma kao pogleda na svet u krajnjoj liniji čini materijalizam koji, priznavajući postojanje objektivne stvarnosti, teži da otkrize i utvrdi i njene zakonitosti. Realisti se trude da istinitim podacima iz života, do kojih su došli na osnovu posmatranja i proučavanja u umetničkim slikama i likovima iz realnoga sveta dadu što objektivniju, što što ustinitiju sliku stvarnosti i ovozemaljskoga života. Idući za tim ciljem, služeći se metodom umetničkog saznavanja stvarnosti, realisti se suprohetavljaju dotadašnjem romantičarskom načinu umetničkog slikanja kojim se umetnost odvajala od stvarnog života i nametala čitaocu nestvarne, nekad i mistične likove, i tako ga lišavala stvarne veze sa životom i istinskih saznanja, Otuda realizam predstavlja, pre svega, oštru reakciju protiv romantizma, koji je u osnovi značio bežanje od stvarnosti i umnogome, kod znatnog broja romantičara, odricanje od akcije, od aktivne borbe protiv reakcionarnih društvenih snaga. I dok su romantičari često pretpostavljali umetničku formu umetničkoj sadržini, realisti, naprotiv, teže da na osnovu autentične životne građe otkriju stvarnost onakvu kakva objektivno podtoji u raznblikosti svojih sadržaja, vidova i oblika. Težeći da otkriju suštinu stvarnosti i života, realisti se služe metodom što čvršćeg njihovog povezivanja sa umetničkom formom, stvarajući tako njihovo jedinstvo i međusobnu uslovljenost onako kako postoje i u stvarnosti. Otuda dela realista i pružaju iluziju stvarnosti koja proističe baš iz te uzajamne povezanosti i uslovljenosti, prožimanja i jedinstva. Tipičnost karaktera i okolnosti, ta osnovna odlika realističkog slikanja, prirodna je posledica primenjivanja takvog umetničkog metoda.
Društvena osnova realizma kao pravca i realističkog slikanja stvarnosti kao umetničkog metoda jeste najčešće društveni život, kritički odnos prema pojavama u stvarnosti, a nekad i revolucionarna borba progresivnih društvenih snaga za pobedu novih, naprednih shvatanja. Prirodno je onda što je tematika realističkih dela postala bliska čitaocu. Realisti su mu, slikajući sredinu u kojoj on živi, otkrivali njegove probleme, koji su i opštedruštveni, oblikujući umetnički stvarne likove podacima koje pruža sama društvena stvarnost. Na taj način književnost, kao umetnost koja odražava tu stvarnost i svakodnevne životne i društvene pojave, postala je moćno sredstvo u borbi za napredak čovečanstva.
Osnovna odlika realističkog metoda slikanja stvarnosti jeste tipizacija... Ta tipičnost u umetničkom oblikovanju života prirodna je posledica težnje realista da što potpunije, što istinitije, što bliže životu i stvarnosti predstave njihove karakteristične crte pomoću određenih likova. Da bi to postigli, realisti se služe uglavnom sa dva umetnička postupka: odabiranjem karakterističnih pojava i pojedinosti u životu i stvarnosti i njihovim uopštavanjem. Zapažajući individualne karaktere, pojedinačne pojave i događaje u društvenoj stvarnosti, oni otkrivaju u njima ono zajedničko sa drugim sličnim karakterima, pojavama i događajima, ono opštije u njima, i slikaju ih kao karakteristične, uopštavajući ih. To umetničko uopštavanje je takođe bitna odlika realističkog umetničkog metoda. Jedinstvo zajedničkih individualnih osobina u karakterima čini te karaktere društvenim tipovima i postaje životna, odnosno društvena zakonitost.
Kada se kaže da realist slika život i stvarnost onakve kakvi jesu, kakvi objektivno postoje, treba odmah reći da je reč o umetničkom uobličavanju, a to znači da pisac slika stvarnost onako kako je on vidi, uopštavajući karaktere i pojave i čineći ih reprezentativnim prema odabranim pojedinostima koje je on smatrao zajedničkim i opštim. U svom slikanju objektivnog sveta realist je posrednik između njega i čitalaca, i kao što svaki čovek ima svoju predstavu o svetu, životu i ljudima, te ne mogu nikada postojati dve apsolutno jednake predstave o njima, to i u delima realista ne postoje dve iste slike sveta i stvarnosti, a to znači da objektivna stvarnost, onakva kakva objektivno postoji u svojoj celovitosti u umetnosti ne može biti data. Kada se govori o realističkom slikanju ljudi, života i stvarnosti, misli se na onu težnju umetnikovu da u svojim delima pruži što istinitiju sliku njihovu, koja bi bila što bliže njihovim suštinama.
Realist, za razliku od romantičara, nije istovremeno i predmet svog umetničkog dela. On svoja viđenja sveta boji svojom umetničkom ličnošću, i to je prirono, drukčije i ne može biti, ali je spoljašnji svet predmet njegovog posmatranja i slikanja. Realist želi da pokaže taj spoljašnji svet u svom delu, da ga fiksira umetnički prema činjenicama kakve su u životu, tj. kakve ih on vidi i saznaje, ne namećući čitaocu svoje sudove o njima. Razliku između realista i romantičara lepo je istakla franucska književnica Žorž Sand određujući umetnički metod velikog realista Balzaka: "Vi uzimate čoveka onakvog kakav on izgleda u vašim očima, a ja se osećam pozvana da ga predstavim onakvim kakvim bih htela da ga vidim". Otuda se u delu realista javlja još jedna izrazita osobenost: objektivnost pripovedanja. Ta se objektivnost ostvaruje baš time što realist ne nameće sebe svojim junacima: oni "sami sebe slikaju" svojim postupcima, svojim odnosima prema životu i ljudima, svojim govorom, jezikom, stilom. Time oni i ostaju verni životu, i ostajući jake individualnosti, istovremeno su i tipični likovi.
Realisti teže da u svojim delima pruže što potpuniju i svestraniju sliku života i stvarnosti, i što verniju i tačniju. Da bi to ostvarili, oni moraju pažljivo da osluškuju i posmatraju život, društvena kretanja i zbivanja, da ih proučavaju i prikupljaju građu, činjenice, na osnovu kojih će moći da vrše potrebna odabiranja i umetnička uopštavanja, i da sve uobliče kao tipične likove i tipične okolnosti.
Posledica takvih shvatanja zadataka umetnosti i umetničkog metoda dovodi do razvijanja novih umetničkih formi, do grananja njihovih. Tako je roman postao omiljena i najčešća književna vrsta u doba realizma. Jedino je on pružao mogućnosti realisti za potpunija sagledanja životnih i društvenih pojava i njihova umetnička uopštavanja. Istovremeno, u doba realizma, postoji izvesna prevlast dela u prozi nad onima u stihu. Zbog samog predmeta umetničkog prikazivanja, umetničkih ciljeva koje postavlja realist pri slikanju života — a to je onaj svet van njega — i umetničkog metoda, postoji njegova prirodna težnja da u to slikanje u što je mogućno manjoj meri unosi svoja doživljavanja, svoje jake emocije, za koje je sažeta forma stiha, kao što je poznato, najpodesnija. To, međutim, ne znači da u realističkoj književnosti nema poezije u užem smislu, niti, pak, da u delima realističkih pisaca postoji odsustvo ličnih preživljavanja i emocija. Naprotiv, velika realistička ostvarenja su baš zato i velika što su natopljena lirikom. Ma koliko težio da bude objektivan posmatrač i slikar, uvek je čovek mera sviju stvari, i, prirddno, svoja saznanja o životu, do kojih nije došao samo pomoću svojih čula no i ličnim razmišljanjima i osećanjima, boji njima.
Ovo su, naravno, samo opšte crte realizma, naročito što se tiče umetničkog metoda. One se u praksi, u umetničkim delima raznih realista, ostvaruju i raznoliko, i individualno, ali ipak postoje kao opšte.
REALISTIČKI STIL
Težnji da prikaže ljude i pojave onakvim kakvi oni jesu, realist, sasvim prirodno, podređuje i izražajna sredstva kojima se to postiže. Junaci realističkog dela moraju u svemu da budu tipični: po svom karakteru, svom ponašanju, postupcima, jeziku, stilu. Kako junaci realističkog dela sebe, svoJ karakter, svoju psihologiju, mentalitet, klasu kojoj pripadaju i kojoj duguju za određenu psihologiju, mentalitet i stav, manifestuju najviše pomoću jezika, to on mora da bude takođe tipičan, realan. Sva složenost i šarolikost života društva i junaka kao tipičnog nosioca njihovog mora verno da se javi u delu, a to znači da je jezik, u užem i širem smislu, u delu realista i raznovrstan i sintetičan, jer je sadržina koju on uobličava takva. Po tome baš što realist u svom delu slika realne ljude, u realnim sredinama, i izražavanje tih ljudi u leksici, frazeologiji, sintaksi, manjoj ili većoj figurativnosti, oskudnosti ili bogatstvu njihovom, konvencionalnosti ili naročitoj izrazitosti, nosi sva obeležja izražavanja, stila određenih, konkretnih ljudi i govornih situacija u svakidašnjem životu. To je, prema sredini koju pisac slika, i jezik i stil govorni, svakodnevni, raznovrstan u svojoj složenosti i dinamici, uvek figurativan, emocionalan, bogat, i jezik i stil intelektualaca, obrazovanih ljudi, probran, odmeren u izrazu, književni u najpotpunijem smislu reči. Da bi postigao jezičku i stilsku tipičnost određenih ljudskih karaktera, sredina i klasa, realist mora pažljivo da proučava njihov jezik, da uđe u njegove suštine i osete njegovu izražajnu snagu, njegovu životnost i večito njihovo kretanje, da, kako je to jednom rekao Ivo Andrić ljudima njihovim, i poznatim jezikom kaže svoju, i novu umetničku istinu.
Radmilo Dimitrijević • Dimitrije Vučenov
ČITANKA za II razred gimnazije | Beograd, 1974.
|
