|
Angelina
|
 |
« Odgovor #2 poslato: Decembar 12, 2012, 12:43:20 pm » |
|
**
RODOLJUBIVA POEZIJA NAŠEG ROMATIZMA
Naš romantizam ima izvesna vrlo karakteristična obeležja, svojstvena samo njemu. Ona ga i izdvajaju iz opštih romantičarskih strujanja u evropskim književnostima. Kao što je poznato, romantizam spada u red najznačajnijih pojava i pokreta u istoriji književnosti uopšte i to ne samo stoga što je predstavljao neku vrstu reakcije na utvrđene manire i šablone klasicizma, već i zbog toga što su se u njemu otvorili svi putevi i naslutile sve mogućnosti. U književnosti, romantizam je prevashodno period u kome suvereno vlada poezija, što je i razumljivo, kada se ima na umu činjenica da su glavne teorijske postavke romantizma u stvari bile osnova za stvaranje jedne nove poezije, novog pesničkog izraza i novog senzibiliteta. Staro romanhičarsko tvrđenje da je umetnost, pre svega, izraz mašte i osećajnosti, a ne razuma i pravila, značilo je, u stvari, veliki zaokret i veliko vraćanje poezije ka intimnom i subjektivnom. Za razliku od prethodnih epoha (klasicizma naročito), i od nešto kasnijeg realizma, romantizam nema celovitu teoriju poezije i poetskog stvaralaštva. Takva teorija je unapred bila odbacivana i onemogućavana shvatanjem romantičara da se u pitanjima srca i osećajnosti razum teško ili gotovo nikako ne snalazi, pa da prema tome teorijski obrazloženje nove poezije nije ni potrebno ni mogućno. Romantičari su bili ogorčeni protivnici svakog kanona i šablona, pa je njihova teorijska misao uglavnom i bila usmerena na razbijanje ustaljenih normi i tradicija dok se samo pesništvo prepuštalo talentu ili geniju pojedinaca. Pa ipak, mnogi pesnici ovog perioda ostavili su veoma dragocena teorijska svedočanstva, razbacana i fragmentarna, koja omogućuju da se jasnije sagleda revolucionarna priroda promene koju je romantizam donosio. Naročito je u ovom smislu važna pojava dveju velikih romantičarskih škola, u Nemačkoj i Engleskoj, koje su, svaka za sebe, označavale nastupanje nove etape u razvoju književnosti i njene teorije. Uopšteno govoreći, postavke nemačkih romantičara mogle bi se uglavnom svesti na nekoliko teza1: pre svega, nemački romantičari su insistirali na promeni odnosa prema prirodi i svetu objekata uopšte. Za razliku od mirnog i deskriptivnog klasicizma, nemački su romantičari, pesnik Novalis naročito, isticali nadmoćnost ljudske individualnosti nad prirodom i tvrdili da pesnik nema zadatak da opisuje ili podražava prirodu, već da iz sebe, iz svog subjektivnog doživljaja, izražava utiske i raspoloženja kojima je svet objekata samo daleki podsticaj. "Šta je drugo stena nego Ja, kad o njoj govorim i na nju mislim" — govorio je u ovom smislu Novalis. Čovekovo ja, uzbuđeno, ustreptalo, aktivno i osetljivo, bilo je za nemačke romantičare izvor i utoka svekolikog umetničkog staralaštva, poezije naročito. S druge strane, u Engleskoj, dva pesnika, Vordsvord i Kolridž, zastupala su tezu da je izveštačen literarni jezik lažna osnova književnosti i da pesnik u prirodi i narodnim izrazima mora tražiti i nalaziti izvore za svoju inspiraciju koja će samim tim postati oslobađajuća i slobodna.
Između ova dva shvatanja oscilirala je čitava grupa manje važnih teorijskih određivanja koja je ostavljala veći ili manji pečat na romantičarsko pesništvo uopšte. Tako je, na primer, Nemačka bila kolevka shvatanja da su narodna poezija i istorija važni izvori pesničke inspiracije, što se kasnije i kod nas, u našem romantizmu, veoma vidno manifestovalo. To oduševljavanje starinama, narodnom prošlošću, kultovima i mitovima, bajkama i predanjima imalo je u početku i kod Nemaca revolucionarii karakter, ali se vrlo brzo pretvorilo u regresivnu, mističku teoriju o primatu germanske rase, o slavi i veličini nemačkog naroda koji je najdublje oličenje svetskog duha.
Zahvaljujući specifičnim istorijskim okolnostima, naš romantizam ima, kao što je napred rečeno, neke osobenosti. Nikao, uglavnom, pod uticajem i u senci nemačkog romantizma, on je vrlo brzo postao moćna poluga i snažan oslonac za formiranje i razvoj tek probuđene nacionalne svesti. Pri tom je kao što je to i u Evropi uopšte bio slučaj, svoja uporišta tražio pre svega u narodnoj poeziji i nacionalnoj istoriji. Samo duboka specifičnost naše narodne poezije, epike naročito, učinila je da naš romantizam do kraja ostane revolucionaran pokret, mada mu je vek trajanja, kao uostalom i svih pokreta i pravaca u nas, bio veoma kratak. Narodna poezija, kao jedan od najdubljih izraza borbe za očuvanje nacionalne svesti i egzistencije, postala je, sa delom Vuka Karadžića pre svega, prava i potpuna opštenarodna svojina. Borba za narodni jezik u književnosti i čitava Vukova reforma u stvari je značila pobedu osnovnih romantičarskih teza, po kojima je narodni govor jedini izvor poetskog stvaralaštva. I zbilja, te dve-tri decenije prve polovine XIX veka, u kojima je plamtela borba između revolucionarne Vukove misli i njenih protivnika koji su smatrali da treba ostati na principima starog, veštačkog slavjano-serbskog jezika, značile su ispunjavanje naše kratke i nesrećne književne istorije novim, dotle nepoznatim sadržinama. Kako je kroz dugi niz vekova, a naročito pre druge polovine XVIII veka, usmena književnost bila najveći i najpotpuniji izraz umetničkog stvaralaštva, tako je u tek stvorenoj, mladoj državi narodna poezija predstavljala osnovu sa koje se dizao i otkrivao jedan dotle nepoznati i neslućeni pesnički svet. Tu naročito treba pomenuti dva krupna imena, koja, svakako na svoj način, obeležavaju prelomne tačke našeg romantizma: Njegoša i Branka Radičevića. Njegoševo značajno delo predstavlja, u stvari, prvu pravu i potpunu umetničku sintezu viševekovnog narodnog stvaralaštva, pa prema tome i njegov suštinski kraj. Branko Radičević, koji je vrlo brzo osetio sve prednosti narodnog govora i bio vatreni pristalica Vukovih reformi, postao je, u stvari, osnivač moderne, umetničke lirike u Srba. Time je započeta i najsjajnije oličena epoha romantizma koja je pored Branka dala još nekoliko krupnih i značajnš: imena: Lazu Kostića, Jovana Jovanovića Zmaja, Đuru Jakšića i druge.
U celini posmatran, ... romantizam, pored oslanjanja na narodnu poeziju i narodni govor, nosio je sve ostale karakteristike evropskog romantizma. U lirici počinje da preovladava osećajnost, ljubavna naročito; sentimentalizam, preuzet od nemačkih pesnika, cvetao je u tom periodu i to naročito kod manje značajnih pesnika; priroda, opisivana jarkim i plamtećim bojama, postala je jedan od glavnih motiva poezije; umesto ukočenog i apstraktnog klasicizma i vrlo čestog podražavanja narodnoj poeziji, u našem romantizmu preovladava jamb i dobijamo čak i vrlo složene poetske forme. ... Polovina prošloga veka obeležena je još jednom značajnom karakteristikom: u to se vreme, naime, neobično mnogo pisala poezija koja se kretala na rasponu od plačevne, sentimentalne ljubavne lirike, do gromkih rodoljubivih tirada i poziva na osvetu protiv vekovnog osvajača. No iako iz tog mora stihova istorija pamti i čuva samo manji broj dragocenih pesama, oni su odigrali i te kako važnu i značajnu ulogu ne samo u formiranju jednog stila i jedne poetske pismenosti, već i u formiranju nacionalne svesti i opšteg duhovnog raspoloženja naših naroda. Romantičari su prvi vatreno i strasno istakli ne samo parolu borbe protiv osvajača, već i duboku istorijsku potrebu ujedinjavanja jugoslovenskih naroda u jednu državnu i nacionalnu celinu. Bila je to poezija angažovana u punoj meri, ta mala, danas jedva poznata, čestita romantičarska, rodoljubiva i politička poezija koja je plavila stupce svih ondašnjih listova, časopisa, knjiga itd. Period procvata našeg romantizma, srpskog naročito, pruža danas istoričaru zanimljivu sliku stapanja i sjedinjavanja poezije sa svim ostalim formama duhovnog života nacije. Pokret Ujedinjene omladine srpske, na primer, bio je najmasovnija baza za poetsku produkciju, i u njegovoj aktivnosti poezija se izjednačavala sa svim ostalim programskim, političkim, ideološkim i drugim istupanjima i manifestacijama. Opšti zanos koji je obuhvatao mladu, tek stvorenu državu, snažan pokret za oslobađanje još neoslobođenih delova otadžbine, sve je to ispunjavalo romantičarsku liriku jednom specifičnom rodoljubivom patetikom koja je, u svojim vrhuncima, dobijala forme pravog, čistog, plemenitog patosa najsuptilnijeg kova. Bilo je to vreme brzog razvijanja nacionalnih energija, preliveno otporima i osvajanjima novih, do tada nepoznatih duhovnih prostora. U tome i jeste najveća snaga i najveći značaj romantizma naše književnosti.
Pa ipak iz ovog perioda, baš zbog te suvišne dnevne angažovanosti, današnjem istoričaru književnosti ne ostaje veliki broj stvarno dobrih rodoljubivih pesama. Na prvi pogled može zvučati paradoksalno činjenica da iz vremena u kome se rodoljubiva lirika možda najviše negovala nama nije ostalo obilje pesama prave umetničke vrednosti. Ali samo na prvi pogled. Jer, treba stalno imati na umu da je naš romantizam pre svega trajao vremenski veoma kratko. Zatim, ne treba zaboraviti da su to u stvari tek počeci jedne prave umetničke lirike koja se rađala bez dubokih kontinuiteta što postoje u književnostima razvijenijih nacija. Ta mladost, ta nedovoljna kulturna osnova i učinilii su da se romantizam, u celini uzev, a rodoljubiv njegov tok posebno, i kraj sve masovnosti, na umetničkom planu ne ostvari kao pokret koji ima veliki broj uspelih ostvarenja. ... Vrlo je teško u jednoj književnosti koja se razvijala tako burno i neravnomerno kao naša tačno odrediti međe i granice raznorodnah pokreta koji su, se u njoj javljali. ...
Zoran Gavrilović
______________
1 Za ovu priliku se, prirodno, mora, prići grubom shematizovanju i pri tom imati na umu činjenicu da ove opštosti važe i za naš romantizam u celini.
Rodoljubive pesme Priredio Zoran Gavrilović | Predgovor Zoran Gavrilović | Prosveta | Beograd
|
